Sve što možda niste znali o darivanju krvi

Nažalost, 1 od 10 osoba koje čitaju ovo će trebati transfuziju krvi nekad u toku svoga života. Kada dođe taj trenutak vi ćete očekivati da krv koja vam je potrebna za liječenje bude i dostupna.

Krv mogu dati sve zdrave osobe :

• ako su zdrave i dobro se osjećaju
• ako imaju između 18 i 65 godina
• ukoliko zadovoljavaju granične vrijednosti hemoglobina
• svaka 4 mjeseca (osobe ženskog pola) i svaka 3 mjeseca (osobe muškog pola)

Ne mogu dati krv osobe:

•  koje imaju manje od 50 kg
• koje imaju simptome prehlade, neke bolesti ili se jednostavno ne osjećaju dobro
• koje imaju promjene na koži (infekcije, osip, gljivična oboljenja …)
•  koje imaju suviše visok ili suviše nizak pritisak
•  koje su pod terapijom ili nije prošlo najmanje 7 dana od terapije antibioticima
• koje se nalaze u fazi redovnog mjesečnog ciklusa (za osobe ženskog pola)
•  kod kojih nije prošlo 7 dana od vađenja zuba i manjih stomatoloških intervencija
• kod kojih nije prošlo 6 mjeseci od probadanja tijela i kože (pirsing), tetoviranja ili pojedinih hirurških intervencija i transfuzije krvi.

Da li ste se zapitali kako su rasprostranjene krvne grupe u svijetu?

Krvna grupa A

Ova krvna grupa je najviše rasprostranjena u Centralnoj i Istočnoj Evropi. Skoro polovina populacije u Danskoj, Norveškoj, Austriji i Ukrajini ima ovu krvnu grupu.

Krvna grupa B

B krvna grupa je dosta rijetka u Evropi (oko 10%) a opet češće zastupljena u Aziji. Skoro 25% populacije u Kini ima ovu krvnu grupu. Takođe B krvna grupa je zastupljena u Indiji i drugim zemljama u Centralnoj Aziji.

Krvna grupa O

O krvna grupa je najzastupljenija širom planete. Posebno je zastupljena među Aboridžinima u Australiji, keltskim narodima, kao i onima koji žive u Zapadnoj Evropi i u Americi.

Krvna grupa AB

Ab je najrjeđa krvna grupa i zastupljena je sa čak 10% u Japanu, Koreji i Kini dok je u drugim regionima dosta rijetko zastupljena.

Za šta se koristi darovana krv?

U savremenoj terapiji samo 10% uzetih jedinica krvi se koristi kao puna krv. Radi što bolje iskorištenosti jedinica, krv se dijeli na komponente koje se koriste kod mnogobrojnih stanja koja to zahtjevaju.

Darivanje krvi korak po korak

Posebna priprema za darivanje krvi nije potrebna, kao ni poseban režim nakon darivanja krvi, ali da bi se što bolje osjećali pri darivanju krvi, pogotovo ako je to prvo darivanje, određeni savjeti bi mogli da budu od koristi.
Preporučuje se da prije darivanja krvi osoba bude odmorna, da je prethodne noći spavala uobičajeno (dovoljno), da je uzela lagani obrok i izvjesnu količinu tečnosti.

1. Upitnik za darivaoce krvi

Pri svakom dolasku darivalac daje svoje osnovne podatke, te ispunjava Upitnik za darivaoce krvi.

Pri popunjavanju Upitnika za darivaoca, koji se sastoji od niza pitanja na koje je neophodno dati iskrene odgovore jer su u funkciji brige i za zdravlje darivaoca koji želi da daruje krv kao i bolesnika kome će ta krv biti primenjena svojim potpisom darivalac potvrđuje da savjesno i sa punom odgovornošću stoji iza datih odgovora. Darivanje krvi ne treba da bude odraz samo želje da se pomogne drugima, već i svijesti o potencijalnim rizicima primjene date krvi. Osoba koja želi da darivanjem krvi pomogne drugima mora biti sigurna da ovim činom neće ugroziti onoga kome želi da pomogne. Ova sigurnost se postiže edukacijom i samoisključivanjem u slučaju postojanja rizičnih stanja i ponašanja kao i iskrenim odgovorima na pitanja pri ljekarskom pregledu.

2. Određivanje hemoglobina  i krvne grupe

Medicinski tehničar /ka će iz kapi krvi uzetoj iz Vašeg prsta odrediti nivo hemoglobina i krvnu grupu

3. Pregled darivalaca

Nakon određivanja hemoglobina slijedi ljekarski pregled. Ljekar će Vam izmjeriti krvni pritisak i uzeti anamnezu, te procijeniti da li možete darivati krv.

4. Darivanje krvi

skusni medicinski tehničar odabire venu u lakatnoj jami i bezbolno uvodi iglu u venu.

5. Zahvalni obrok

Nakon darivanja krvi zavoj na pregibu lakta ne treba skidati sljedeća dva sata. Tog dana treba da se unosi tečnosti nešto više nego uobičajeno (za 3-4 čaše vode). Mogu se obavljati uobičajene aktivnosti. Treba izbjegavati teži fizički rad ili vježbe kao što su podizanje tereta najmanje 4 sata posle darivanja krvi. Izbegavati žurbu, pušenje bar 2 sata, alkohol bar 8 sati, dugotrajno stajanje, pregrijane prostorije. Tog dana ne kretati kao vozač na dug i naporan put niti obavljati rizičan posao (npr.penjanje, rad na skeli i sl.).

Zašto darivati

Motivi za darivanje krvi su različiti. Raduje činjenica da je još uvijek na prvom mjestu motiv izrazitohumane naravi.

Šta god bio razlog da Vi odlučite darovati svoju krv, ne bi bilo loše da znate sljedeće:

• Krv je tečno tkivo koje cirkuliše u krvožilnom sistemu ljudskog organizma. Prosječna odrasla osoba sadrži oko 5 litara krvi u svom organizmu. Igra ključnu ulogu u odbrambenom mehanizmu ljudskog tijela.
• Krv je potrebna za funkcionisanje svih ćelija i organa u ljudskom organizmu, njena glavna funkcija je opskrba tkiva kisikom i hranjivim tvarima kao i odstranjivanje karbon dioksida.
• Krvne ćelije proizvodi koštana srž. Svaki ljudski organizam sam proizvodi dovoljne količine krvi.

Krv je nezamjeniv lijek povrijeđenima, oboljelim od hematoloških i onkoloških obolojenja, oboljelim kojima je potrebna hirurška intervencija itd.

Krv je nemoguće proizvesti na umjetan način, te su darivaoci krvi jedini izvor za dobijanje ovog lijeka, a također i jedini izvor za dobijanje ovog lijeka, a također i jedini predstavljaju istinsku sponu između zdravog i bolesnog dijela populacije. Da bi krv bila dostupna onima kojima je potrebna, neophodno je animirati dovoljan broj darivalaca krvi (DDK) koji su spremni svojom humanošću pomoći drugima u nevolji.

Česta pitanja o darivanju krvi

ŠTETI LI DARIVANJE KRVI ZDRAVLJU?

Darivanje krvi ne šteti zdravlju ako se provedu svi propisani postupci pri odabiru darivaoca krvi. Svaka zdrava osoba između 18 i 65 godina starosti može bez opasnosti za svoje zdravlje darovati krv, 3 do 4 puta u toku jedne godine.

Zdrav organizam darivaoca krvi vrlo brzo u potpunosti nadoknađuje količinu i sve sastavne dijelove darovane krvi: već unutar 24 sata organizam nadoknadi tekući dio krvi – plazmu i njene sastojke, broj trombocita i leukocita. Eritrociti se nadoknade unutar 4 do 6 sedmica. 
Darivanje krvi najviše utječe na željezo koje se u obliku hemoglobina nalazi u eritrocitima (crvene krvne stanice).
Darivanjem 450 mL krvi darivalac gubi oko 200 mg željeza. Organizam nadoknađuje gubitak željeza u roku 1 do 2 mjeseca povećanom apsorpcijom iz hrane.
Prije svakog darivanja krvi obavezno provjeravamo zdravstveno stanje darivaoca krvi i vrijednost hemoglobinau njegovoj krvi.

Darivanje krvi nikako ne ugrožava zdravlje darivaoca. Darivanje krvi ujedno je i jedan oblik kontrola zdravlja darivaoca.

MOŽE LI SE DARIVANJEM KRVI ZARAZITI OD NEKE BOLESTI?

Mogućnost zaraze u toku darivanja krvi ne postoji. 


Sav pribor za uzimanje krvi – igle, plastične kese i ostali materijal koji se koristi pri uzimanju krvi su sterilni i za jednokratnu su upotrebu. Pribor je napravljen na način koji onemogućuje njegovu ponovnu upotrebu.

ZAŠTO SE ODMAH NAKON DARIVANJA KRVI NE SMIJE PUŠITI?

Mnogi se pušači – darivaoci krvi ljute kada ih zamolimo da ne zapale cigaretu odmah nakon darivanja.
Jedna od rjeđih, ali neugodnih reakcija organizma na pušenje je kratkotrajno stiskanje (spazam) krvnih žila u mozgu. Stoga, ako se puši odmah nakon završenog darivanja krvi, kod nekih, posebno mlađih osoba, može doći do blage omaglice i mučnine. Postoji još čitav niz zdravstvenih i društvenih razloga koji pokazuju da ne bi trebalo pušiti, zar ne?

RAZVIJA LI SE OVISNOST ZA DARIVANJE KRVI?

Darivanje krvi ne uzrokuje ovisnost!

Darivanje krvi može se započeti i prestati u svako doba između 18. i 65. godine života. Darivanjem krvi ne nastaju nikakve štetne tjelesne promjene ili posljedice po organizam

Neki ljudi se ipak bolje osjećaju nakon što daruju krv i zato daruju krv nekoliko puta godišnje. Ta je pojava češća u osoba s blago povišenim krvnim tlakom. U tih je osoba darivanje krvi ujedno i način ublažavanja simptoma uzrokovanih blagim povišenjem krvnog tlaka, ali nije način liječenja povišenog tlaka.

ZAŠTO NEKIM DARIVAOCIMA OTEKNE MJESTO UBODA IGLE KROZ KOJU JE UZETA KRV?

Uzimanje krvi izvodi se ubodom sterilnom iglom u venu lakatne jame. Darivanje traje 8 do 12 minuta i kroz to vrijeme igla se nalazi u veni. Po završetku uzimanja krvi igla se vadi, a kožu se na mjestu uboda zaštićuje . Da bi se ubrzalo zatvaranje otvora u veni, ispružena ruka se podiže u vis. U većini je slučajeva otvor u veni potpuno zatvoren u roku od par minuta i na koži ostaje samo mali trag uboda.

U oko 1 do 2% darivalaca krvi oko mjesta uboda nastaje oteklina s promjenom boje kože (hematom), uz osjećaj zatezanja i lagane boli. Oteklina može nastati u toku ili nakon darivanja. Uzrok otekline u toku darivanja posljedica je težeg uvođenja igle u venu ili lošeg položaja igle u veni, zbog kojeg mali dio krvi uz iglu izlazi u potkožno tkivo.

Oteklina koja nastane nakon darivanja uzrokovana je nedovoljnim stiskanjem (spazmom) vene ili jačim pokretima ruke. Oteklina nije opasna nuspojava darivanja krvi. Oteklina se liječi oblogom od alkohola i mirovanjem ruke. Ako se stanje ne popravi za 2 do 3 dana, potrebno je javiti se u transfuzijsku ustanovu ili liječniku opće prakse.

ZAŠTO SE NEKI DARIVAOCI NE OSJEĆAJU DOBRO NAKON DARIVANJA KRVI?

Većina zdravih osoba koje daruju krv podnosi gubitak 450 mL krvi bez ikakvih nuspojava. Nuspojave su tijekom darivanja krvi rijetkost i opažaju se u oko 3 do 5% darivanja krvi. Nuspojave se mogu pojaviti u toku darivanja, ali i do više sati nakon darivanja krvi.

Najčešće se javljaju blage nuspojave. Najčešći uzrok nuspojava su strah od darivanja krvi, premorenost ili neispavanost, zbog čega se organizam nije u stanju prilagoditi kratkotrajnom gubitku krvi.

KAKO ČESTO SE MOŽE DARIVATI KRV?

Muškarci mogu darivati punu krv svaka 3 mjeseca, a žene svaka 4 mjeseca.

MORA LI SE NAKON DARIVANJA KRVI NEŠTO POJESTI I POPITI?

Posebni medicinski razlozi ne zabranjuju darivaocu da jede ili pije nakon davrianja krvi. To je oblik društvenog ponašanja.

• Uobičajeno je nakon darivanja krvi sjesti u društvu drugih darivalaca i osvježiti se laganim obrokom i bezalkoholnim pićem.
• Kroz to vrijeme darivalac je pod kontrolom zdravstvenih radnika. Želimo znati da se dobro osjećate prije nego napustite mjesto darivanja krvi.

Riječnik pojmova

Alogenično

Darovana krv koja je data drugoj osobi, a u ABO i Rh sistemu su podudarne, također se koristi i termin homologna krv.

Aloimunizacija

Proces koji dovodi do stvaranja antitijela na strane antigene.

Antitijela

Proteini koji reaguju sa antigenima na eritrocitima i mogu razoriti transfundirane ćelije.

Antikoagulant

Supstanca koja spriječava zgrušavanje krvi.

Antigen

Supstanca na površini eritrocita koja izaziva imunološki odgovor kada je transfudirana krv u pacijenta koji nema taj antigen.

Afereza

Procedura gdje se puna krv izdvaja iz organizma, zatim se iz izdvojene pune krvi izdvaja neka od komponenata krvi a ostatak krvi se vraća u organizam.

Aplastična Anemija

Anemija prouzrokovana nedostatkom krvnih ćelija radi loše produkcije koštane srži.

Autoimuno

Proces koji čine antitijela protiv vlastitog organizma.

Bolest okruglih ćelija

Oboljenje kod kojeg usljed abnormalnosti hemoglobina dolazi do promjene oblika eritrocita.

Crvene krvne ćelije (eritrociti)

Crvene krvne ćelije transportuju kisik u organizmu prema tjelesnim ćelijama a transportuju ugljični dioksid od ćelija do pluća. U sebi sadrže hemoglobin.

Darivanje

Darivanje krvi i/ili (krvnih komponenti)

Diluciona koagulopatija

Često se viđa kod višekratno transfundiranih pacijenata. Transfuzije razrijeđuju trombocite i faktore koagulacije što može podpomoći krvarenje. Takvi pacijenti trebaju transfuzije trombocita i plazme.

Engrafment

Proces u kojem transplantirane ili transfundirane ćelije (npr. poslije transplantacije koštane srži) počinju rasti i reprodukovati se u primaocu.

Eritrocitofereza

Procedura afereze prilikom koje se skupljaju eritrociti.

Ekstrakorporalno

Krv cirkulira izvan tijela, npr.u mašini za aferezu tokom doniranja.

Factor XIII / Faktor XIII

Faktor koagulacije koji stabilizira krvni ugrušak

Faktor VIII-Krioprecipitat bogat F VIII

Sadržava faktor zgrušavanja (F VIII) koji kontrolira zgrušavanje krvi kod hemofilije(hemofilija A)

Fibrinogen

Protein (nalazi se u plazmi) učestvuje u procesu zgrušavanja.

Graft-versus-host disease (GVHD)

Reakcija gdje transplantirane ili transfudirane ćelije napadaju ćelije primatelja.

Granulociti

Tip bijelih krvnih ćelija (leukociti) koje napadaju i uništavaju organizmu strane substance.

Hematokrit

Procenat crvenih krvnih ćelija (eritrociti) u krvi

Hematološki

Vezano za krv

Hematlog

Subspecijalista za krv i krvotvorne organe.

Hematopoeza

Proizvodnja i razvoj krvnih ćelija.

Hemoglobin

Substanca koja se nalazi u crvenim krvnim ćelijama (eritrociti), sadrži željezo na koje se u plućima veže kiseonik koje će se isporučiti tkivima. Zbog hemoglobina je krv crvene boje.

Hemostaza

Proces zgrušavanja krvi.

Hipoksemia

Nizak nivo kisika u krvi.

Idiopatska trombocitopenična purpura (ITP)

Autoimuno oboljenje gdje organizam proizvodi antitijela protiv vlastitih trombocita.

Imunoglobin alfa (IgA)

Tip imunoglobina prisutan u krvi i tjelesnim sekretima koji pomažu uborbi protiv infekcija.

Imunosupresija

Stanje sniženog imuniteta prizvedeno bolešću i/ili lijekovima kada je organizam prijemčiviji (pogodniji) za infektivna oboljenja.

Koštana srž

Mehko tkivo koje se nalazi u šupljinama kostiju i koje je odgovorno za produkciju krvnih ćelija i trombocita.

Komponenta (krvna)

Dio krvi. Krv se sastoji iz različitih “dijelova” odnosno komponenti kao što su: eritrociti, plazma, trombociti i više tipova bijelih krvnih ćelija. Svaka komponenta ima svoj vlastiti zadatak koji obavlja u organizmu. Možemo razdvojiti krv u komponente tako da svaki pacijent dobije onaj dio koji mu je potreban.

Krvna Grupa

Svačija spada u jednu od 4. krvne grupe: A, B, AB ili O. Grupa zavisi od prisustva ili odsustva određenih supstanci na eritrocitima. Krvna grupa se nasljeđuje.

Križna proba

Laboratorijski test kojim se određuje podudarnost između krvi pacijenta i krvi DK.

Krvni produkt sa smanjenim brojem leukocita

Spriječava transfuzijsku reakciju i umanjuje mogućnost prenosa infekcije.

Leukociti

Bijele krvne ćelije

Leukoreducirano(smanjen broj leukocita)

Postupak smanjivanja broja leukocita u krvnim produktima da bi se na taj način spriječile transfuzijske reakcije, aloimunizacija i sl.

Limfociti

Vrsta bijeli krvnih ćelija (leukociti) koje čuvaju i prenose informacije i proizvode antitijela (bitni dio imunog sistema).

Ljudski serum albumin

Protein u krvnoj plazmi koji pomaže organizmu u održavanju krvnog pritiska.

Nehemolitička

Posttransfuzijska reakcija u kojoj ne dolazi do razaranja eritrocita.

Ozračena crvene krvne ćelije (eritrociti)

Ozračene crvene krvne ćelije (eritrociti) da bi se inaktivirale sve ćelije sa jezgrom I tako spriječilo graft-versus-host oboljenje.

Perioperativna autologna transfuzija (PAT)

Uzimanje istekle krvi tokom operativnog zahvata, njeno pranje i ponovno vraćanje u organizam.

Plazma

Plazma je tečni dio krvi, saastoji se od: 92% voda, 7% protein i 1% minerali. U medicini plazma je izvor gama globulina, albumina i faktora zgrušavanja. Često se koristi u tretiranju koagulacionih poremećaja i liječenju opekotina.

Rh (Rezus faktor)

Nasljeđena krvna grupa na eritrocitima, determinisana sa parom alelomorfnih gena. Oko 85% ljudi posjeduje Rh faktor i oni su Rh pozitivni, oni koji ga ne posjeduju su Rh negativni.

Skupljanje matičnih ćelija iz periferne krvi

Prikupljanje, konzerviranje-zamrzavanje matičnih ćelija dobijenih iz periferne krvi ili koštane srži te ponovno vraćanje iste u organizam da bi se obnovila hematopoeza u organizmu ( u suštini transplantacija matičnih ćelija).

Terapeutska afereza

Terapetski postupak afereze u kojem se neka komponenta krvi odstranjuje i/ili nadomješta drugom zdravom komponentom krvi.

Transfuzija

Zamjena ili nadomještanje pune krvi ili krvnih komponenata drugim ili istim komponentama.

Trombocitopenia

Snižen nivo broja trombocita u krvi

Trombotična  trombocitopenična purpura (TTP)

Oboljenje u kojem su eritrociti i trombociti uništeni i gdje organizam masivno proizvodi krvne ugruške koji mogu oštetiti bubrege i nervni sistem.

Bijele krvne ćelije (leukociti)

Zaštitne krvne ćelije u krvotoku. One napadaju bakterije tako što prolaze kroz zidove kapilara da bi došli do zone infekcije.

Trombafereza

Procedura afereze u kojoj se prikupljaju trombociti.

Trombociti

Bezbojne krvne pločice koje spriječavaju krvarenje. Može se pojaviti značajan i ozbiljan manjak istih u organizmu tokom liječenja malignih bolesti i/ili napredovanjem samog malignog procesa.

Darivanje krvi je dobrovoljno, besplatno i anonimno!

Ukoliko ste organizacija, kompanija ili slično i želite organizirati akciju darivanja krvi, obratite se najbližoj organizaciji Crvenog križa, i dalje ne brinite. Ukoliko u Vašoj blizini nije planirana organizirana akcija darivanja krvi, to možete učiniti u najbližoj transfuzijskoj službi u Vašem gradu/općini.